باغ نقد و نظر
نقد و نظر

Editor: Khalil Paknia

باغ در باغ    | برگ‌ها   | شعر    | داستان   | نقد   | تماس   |


Wednesday, July 30, 2008

    دلم می‌خواهد
    گیسِ دخترِ سید جواد را بکشم

    عکس: دان هانسون



    نگاهی به یک ترجمه

    تازه‌ترین مجموعه شعر کریستینا لونگ شاعر و نمایش‌نامه‌نویس سوئدی در سال ۲۰۰۳ منتشر شد. بعد از انتشار هم به روال معمول، یادداشت‌های بسیاری در معرفی این مجموعه، در روزنامه‌ها و فصل‌نامه‌های ادبی سوئد به چاپ رسید. کتابی است در ۶۷ صفحه شامل ۵۰ شعر.
    در آوریل ۲۰۰۸، ترجمه‌ای از این کتاب به نام«خداحافظ، خوش باشی» توسط انتشارات آزاد منتشر شد. این مجموعه شعر را خانم رباب محب ترجمه کرده است. کتابی است در ۷۹ صفحه، ۷ صفحه سخن و توضیح مترجم و بقیه ترجمه‌ی شعرها.

    نگاهی می‌کنم به این ترجمه‌ها با این فرض که در ترجمه‌ی هر متنی نخست باید معنای درست واژه‌ها، عبارات و جمله‌ها را بفهمیم.

    ۱

    زیبا می‌بینم
    از پشت نرده‌های وحشی Jag tar der vackert
    تنها. bakom viltstängslet
    .allena
    روبروی تنهایی Mol allena
    ترانه‌ی خواهشم آوازش را زمزمه می‌کند viskar min sexuella visa
    و حک می‌کند راز شبگردی را den snickrar ett hemlighet
    بر میدان دهکده، آن‌جا natthärbärge
    متن خودجوشی را می‌بیند mitt i byn
    زیر پیراهنم خوابیده و خواب där drömmer den
    و آب بالا می‌آید som en skriftlärd
    در جزیره تالار گنج من. under mina kläder
    medan vattnet stiger
    kring min skattkammareö
    (صفحه ۳۳ کتاب، ۳۹ ترجمه)

    - «tar det vackert» عبارتی است به معنای با خون‌سردی، با احتیاط عمل کردن.
    - «viltstängslet=حصار»، اسم و صفت نیست. جمع هم نیست. تحت‌اللفظی‌اش هم نرده‌ی وحوش است.
    - «Mol allena=کاملا تنها» است نه «Mot allena»، تا بشود روبروی تنهایی.
    - «Snickrar=نجاری کردن»، در این(ترانه) رازی نجاری می‌کند، یعنی سروهم کردن، ساختن(مجازی).
    - «natthärbärge=سرپناه شب» است نه شب‌گرد. انگار زمزمه‌ها پناهگاه بشوند. میدان هم نیست.
    - «Skriftlärd= کاتب»، تحت‌اللفظی‌اش هم خبره در خواندن متون قدیم است نه متن خودجوش.
    - نخوابیده، انگار دارد خواب می‌بیند.
    - «Skattkammare=خزانه، گنج»، مضاف و مضاف‌الیه نیست. آب هم دور جزیره بالا می‌آید.

    اگر دقت کنیم و معنای درست واژه‌ها را بنویسیم- حتی اگر تفاوت‌های فرهنگی‌، زبانی و تجربی نهفته در شعر را ندانیم- خود شعر راهنمای ما می‌شود.


    آرام
    پشت حصار
    تنها.
    تنهای تنها
    نیاز جنسی‌ام(ترانه‌ای)زمزمه می‌کند
    رازی می‌سازد
    سرپناه شب
    وسط دهکده
    (آن‌جا)هم‌چون کاتبی
    زیر پیراهنم
    رویا می‌بیند
    و آب بالا می‌آید
    دور جزیره‌ی گنجینه‌ام.



    ۲

    گاه گاهی بخشوده می‌شوم då och då välsignas jag
    با غرش مردانی تا حواشی med dånande män till brädden
    من av mig
    جعبه‌ی ابزار باز می‌شود. .verktygslådor öppnas
    اسب‌های‌آبی می‌تازند flodhästar skrider
    از میان چهارچوب مراجع من .genom mina referensramar
    و قفل انداخته Och sprinklern är påslagen
    در لبخند شب تابستانی. .i sommarnattens leende
    (صفحه ۳۴ کتاب، ۴۰ ترجمه)

    - «välsignar=دعای خیرکردن»، این‌جا معنی مجازی دارد، شادشدن از، ستایش شدن.
    - «till brädden= لبالب» است. تا حواشی تحت‌اللفظی است.
    - جعبه‌هاست، نه جعبه.
    - اسب آبی نمی‌تازد، فعل هم خرامیدن است.
    - چهارچوب مراجع هم تحت‌اللفظی است.
    - قفل انداخته چیزی بیش‌تر از بی‌دقتی است.


    گاه گاهی ستایش می‌شوم
    با غرش مردانی که سرشار از من‌‌اند
    جعبه‌های ابزار باز می‌شوند.
    اسب‌های‌آبی می‌خرامند
    میان تجربه‌های مشترک
    ‌آب‌فشان باز است
    در لبخند شب تابستانی.


    ۳

    آقای سخنگوی دولت Herr Talman
    .Jag är också sliten
    آقا و خانم سخنگوی دولت، من می‌خواهم Herr och Fru talmans, jag vill
    شما مرا به دریاچه روسنباد ببرید Att ni sjösätter mig vid Rosenbad
    و عالیجنابش را در قایق یدکی och att Hans Excellens tar plats
    جای دهید. .i följebåten
    (صفحه ۹ کتاب، ۱۵ ترجمه)

    خانم محب بیش از دو دهه است در سوئد زندگی می‌کند و حتما چند بار رئیس مجلس و سخن‌گوی دولت را در تلویزیون دیده است. بی‌دقتی است این دو را باهم اشتباه بگیرد. او که در مقدمه ۱۴ سطر می‌نویسد تا بگوید نام مجلس سوئد روسنباد است.
    - روسنباد کنار رود است نه دریاچه.
    - «Hans Excellencs» لقب است. اسم و ضمیر نیست تا بشود عالی‌‌جنابش.
    - فعل جمله هم معلوم است. عالی‌جناب خودش می‌نشیند کسی او را جای نمی‌دهد.
    - قایق‌اش همراه دارد نه یدکی. سطر دوم شعر هم جاافتاده است.


    رئیس مجلس
    من هم فرسوده‌ام.
    خانم و آقای رئیس مجلس، می‌خواهم
    مرا در روسنباد به آب بیندازید
    و عالی‌جناب در قایق همراه بنشیند



    ۴

    کلوب خیاطی شیطان Satans syjunta
    در تنهایی تکه پاره شده .i småskuren ensamhet
    ساقدوشان تیز Sylvassa brudnäbbar
    گل‌ها را زنده زنده می‌سوزاند bränner blommorna levande
    بر ورودی میز موعظه. .i altargången
    و بر رختخوابم دانه‌های برف می‌دوزند. och broderar snö på mina
    مرا در پیراهن مادرم .sängkläder
    می‌پیچند De sveper mig
    .i mammaklänning
    دختران گریه Gråterskorna
    مجرای اشک ندارند .har inga tårkanaler
    (صفحه ۸ کتاب، ۱۴ ترجمه)


    شاید به خاطر تفاوت فرهنگ‌ها نتوانیم تکه‌ای از شعری را ترجمه کنیم. دست کم دقت کنیم معنی درست کلمات را بنویسیم.
    - این شیطان همان لعنتی روزمره است.
    - دختربچه‌هایی که جلوی عروس و داماد گل‌های سفید پر پر می‌کنند، ساقدوش کسی نیستند.
    - نمی‌شود لباس حاملگی را پیراهن مادرم کرد. ضمیر ملکی هم ندارد.
    - «småskuren»، یک کلمه است، حقیرانه. «skuren+ små» نیست تا تکه پاره بشود.
    - این دختران هم زنانی بودند که سر قبرها، سفارشی گریه می‌کردند و پولی می‌گرفتند.


    گروهِ خیاطی لعنتی
    در تنهایی حقیرانه.
    دخترکانِ پیشاپیش عروس ...
    گل‌ها را در راهرو کلیسا
    زنده می‌سوزانند
    و بر ملافه‌هایم برف گل‌دوزی می‌کنند.
    مرا در لباس حامله‌گی
    می‌پیچند.
    زنانِ گریان(مویه‌سرایان)
    برای این ناامیدی
    مجرای اشک ندارند.



    ۵

    من پنجره‌ام را رو به تنهایی می‌گشایم .Jag öppnar fönstren mot ensamheten
    برحاشیه‌ی تنهایی می‌ایستم Jag står på vid gavel i ensamheten
    جمعیت شهرهای گمشده .invånare i förgångna städer
    همسایه‌های باخاک یکی شده .mina mollstämda grannar
    و حالا این یکی که می‌درخشد چنین .Och en av dem du som lyser
    (صفحه ۱۱ کتاب، ۱۷ ترجمه)

    - «på vid gavel=کاملا باز»است نه بر حاشیه.
    - به ضمیرها دقت نمی‌کند. پنجره را پنجره‌ام، همسایه‌هایم را همسایه‌ها می‌نویسد.
    - «mollstämda» را احتمالا با «malasönder» اشتباه می‌گیرد و همسایه‌هایی که انگار روی نُت بمل کوک شده‌اند. به تعبیری، حسی از غم، رنج، دل‌تنگی یا به تعبیر دیگری صدای‌شان از دیگران پایین‌تر است و به جایی نمی‌رسد، با خاک یکی‌شده ترجمه می‌کند. و بقیه را همین‌طور.

    پنجره‌ی رو به تنهایی را باز می‌کنم
    چارتاق در تنهایی می‌ایستم
    مردم شهرهای گذشته
    همسایه‌هایم ...
    و تو که چنین می‌درخشی.


    ۶

    می‌توانم مثل حوله‌ی حمام Jag kan bete mig som en
    باشم morgonrock
    می‌توانم سه پایه‌ای باشم Jag kan vara ett stativ
    برای چراغم خوابم till en sänglampa
    گاه بالا‌ آوردن جان att ta kraft ifrån
    یا تخت روانی Eller en vandringssägen
    در خواب‌هایت .I dina drömmar
    نامش سقوط آزاد است. .Det kallas för att fall på eget grepp
    راه را که می‌یابم Och så fort jag ser en utväg
    پایم پیچ می‌خورد بر آستانه‌های درد .Snubblar jag på smärttrösklarna
    نامش مُثلگی مضحک است. .Det kallas lyteskomik
    من یک خانه‌ام .Jag är ett hem
    دیر یا زود پرتاب می‌شوم .Förr eller senare kommer jag att blir vräkt
    نامش گدایی آمرزش است .Det kallas att tigga om nåd
    تفاوت آدمی Den stora skillnaden mellan en människa
    که از بار سنگین شده som tyngs av sina bördor
    با دیوار اصلی خانه‌اش در این است och en bärande vägg
    که دست هر بی مُخی är att människan kan åstadkommas
    به آدم می‌رسد. .av praktiskt taget vilket klantarsle som helst
    هر روز ستاره‌ای می‌میرد .Varje dag dör en kändis
    نامش ارزش بازار داشتن است .Det kallas att ha ett marknadsvärde
    (صفحه ۱۳ کتاب، ۱۹ ترجمه)

    تکه‌هایی از یک شعر بلند. همان بی‌دقتی‌ها.
    - چراغ خواب را می‌بیند ولی لباس خواب را حوله‌ی حمام می‌کند. عبارت ساده‌ای مثل «تا از آن نیرو بگیرد» می‌شود گاه بالا‌آوردن جان.
    - «sägen » را «sängen» می‌بیند و قصه‌ی پریان، تخت‌روان می‌شود.
    - اصطلاحات را تحت‌اللفظی ترجمه می‌کند، در دام خود افتادن، سقوط آزاد می‌شود.
    - خندیدن به معلولین، وقتی کوری به جایی می‌خورد یا لنگی زمین می‌خورد را مُثلگی مضحک . حتی اگر یک سطر بالاترش بنویسد پایم پیچ می‌خورد. به جای این که از خانه بیرونش کنند پرتاب می‌شود
    - تقاضای عفو می‌شود گدایی آمرزش.
    - به ساختار جمله‌ها دقت نمی‌کند و "دست هر بی‌مخی به آدم می‌رسد."

    می‌توانم مثل لباس‌ خواب باشم
    وقتی نمی‌خواهم تنها باشم.
    می‌توانم پایه‌ای باشم
    برای چراغِ خواب

    پریشان می‌شود مثل فکرهایی
    که حسی ندارند
    تا از آن نیرو بگیرند.

    یا قصه‌ی جن وپری
    در خواب‌های تو.
    به این می‌گویند در دام خود افتادن.

    و تا راه گریزی می‌بینم
    بر آستانه‌ی دردها زمین می‌خورم.
    به این می‌گویند کمدی معلولین.
    به این می‌گویند طلب بخشش

    من یک خانه‌ام.
    دیر یا زود مرا از خانه بیرون می‌‌کنند.

    تفاوت بزرگ بین آدمی
    که عذاب حمل می‌کند
    و دیوار حامل
    این است که در عمل
    هر بی دست وپایی می‌تواند آدم درست کند.

    هر روز آدم مشهوری می‌میرد
    به این می‌گویند ارزش تجاری.

    ۷

    روزگارم رویای مشاور املاکی نیست. .Mitt liv är ingen mäklaredröm
    من زنی هستم بدون شهر آتش Jag är en kvinna utan eldstad
    با سقفِ پروانه‌ای Och takrosetter
    و پیشوند خارجی .Och utlandsprefix
    چرا؟ ?Varför
    چرا فقط آپارتمان‌ها Varför är det bara lägenheter
    افسون باستانی دارند؟ ?Som har gammaldags charm
    (صفحه ۱۰ کتاب، ۱۶ ترجمه)


    حرف اضافه‌ی بدون" درجمله ساده‌ی "زنی هستم بدون.. " به هر سه اسم برمی‌گردد. یعنی نه شومینه دارم، نه سقف خانه‌ام گچ‌بری‌های تزئینی دارد و نه پیش‌شماره کشوری دارم.
    - «eldstad » یک کلمه است، شومینه. ترکیب «stad+ eld» نیست تا بشود شهرآتش.
    این‌ها درس‌های دبیرستانی است. به تعبیری، شعر از خودش می‌پرسد: چرا دلال‌ها این همه از زیبایی آپارتمان‌های قدیمی حرف می‌زنند، ولی ما فراموش می‌شویم. برای کلمات« زیبایی= charm» و «قدیمی= gammaldags» هر معادل دیگری می‌توان انتخاب کرد به جز افسون و باستانی.


    زندگی‌ام، رویای هیچ دلال املاکی نیست.
    زنی هستم بی اجاق
    بی سقفی با نفش و نگار
    و بدون کُد کشوری.
    چرا؟
    چرا فقط آپارتمان‌ها
    دلربایی پیرانه‌سری دارند؟.

    ۸

    حلقه‌ی نظافت Skruvstädet
    دور گردنم. .runt min hals
    پَنسِ اسکناس Sedelklämman
    بر رگ شعر. .om diktarådran
    ضربه‌ی مته Slagborren
    بر ناف درد .mot smärtpunkten
    اندوه Sorgen
    در سالن ترانه. .i sångarsalen
    میخ Spiken
    بر تابوت عروس. .i brudkistan
    (صفحه ۷ کتاب، ۱۳ ترجمه)

    گیره، حلقه‌ی نظافت می‌شود که حلقه‌ی جدیدی است. قریحه شاعری می‌شود رگ شعر. مته به ضربه‌ی مته تبدیل می‌شود. صندوق جهیزیه‌، تابوت عروس می‌شود.

    گیره
    دور گردنم.
    کشِ دور اسکناس
    بر قریحه شاعر.
    مته
    بر مرکزِ درد.
    عزا
    در سالن آوازخوانی.
    میخ
    بر صندوق جهیزیه.


    ۹

    در سخن مترجم زیر عنوان «ترکیبات شعری ناملموس» می‌نویسد:" کوشیده‌ام به زبان خاص شاعر صادق باشم و از مترادف فارسی این واژگان نامعمول استفاده کنم." و مثال می‌زند:«häktningsförhandlingar» را به مذاکرات توقیف و «Erogena zoner» را به مدارهای اروژن برگردانده‌است.
    خانم کریستینا لونگ شاعر تازه‌کاری نیست که ترکیبات ناملموس بنویسد و حرف‌های بی‌معنا بزند. بی‌دقتی و ناتوانی مترجم ‌آن‌ها را ناملموس می‌کند. این دو ترکیب - بازپرسی و مراکز لذت-هر کدام به نوعی، از ملموس‌ترین ترکیبات زندگی است. حوصله‌ی همه سر رفت ولی ترکیبات ناملموس تمام شدنی نیست.

    به یک سکوت محتاجم Jag behöver tystnad
    و به تنهایی och ensamhet
    و به پیراهنی از زبان با افعال خوب ماضی. .och en språkdräkt med god passform
    سکوت می‌خواهم
    و تنهایی
    و لباسی خوش‌ریخت تنِ زبان.

    حیف که فقط دروازه‌های قانون Det är synd att det bara är lagsporter
    چماق‌های پشتیبانی دارند .som har supporterklubbar
    افسوس که فقط ورزش‌های گروهی
    باشگاه هوادار دارند.
    .

    چرخ مشتری را Jag drar
    در امتداد علامت مصرف کم آب می‌کشانم .min kundvagn längs med lågvattenmärket
    چرخ‌دستی‌ام را در امتداد کمبودها می‌‌کشم


    تمام شب دندانه‌های چرخ drevet går hela natten
    از خواب پدرم عبور می‌کند .i faders sömn
    خواب‌های مادرم اما Moderns drömmar
    با شکارچیان دیگری رفته است .är med i ett annat jaktlag
    تمام شب تعقیب شکار در خواب پدرم ادامه دارد.
    خواب‌های مادرم همراه شکارچیان دیگری است.


    ۱۰
    خسته شدیم. با چند بازسرائی تمامش کنیم.


    تیوولی از کار افتاده‌ای ett trasigt tivoli
    یک لوستر کریستال en kristallkrona
    بر مدارهای اروژن på de erogena zonerna
    بلوکه حس کردم .kände mig blockerad
    انتلکتوالی بی‌باک ett dristigt intellekt
    از مدار موتیف‌ها ur motivkretsen
    فانتوم دردی en fantomsmärta
    فاکتوری بیگانه en främmande faktor
    ژیمناستیک کردن att gymnastisera






تاریخ نقد جدید
رنه ولک
سعید ارباب شیرانی

خواندنی‌ها :

کتاب :